Koronavirus Etiyolojisine Farklı Yaklaşım

DOMUZLARDAKİ KORONA VİRÜS KÜRESEL SALGINLARI  İLE  İNSAN KORONAVİRÜS-19 KÜRESEL SALGINI ARASINDA BİR İLİŞKİ YOK MU?

Prof.Dr.Sefa DEREKÖY

    Koronavirüs-2019 (COVİD-2019) küresel salgını tüm Dünya insanlarını etkileyerek yoğun bir şekilde devam etmektedir. Şiddetli Akut Respiratuar Sendrom’da (SARS) ve Middle East Respiratuar Sendromu (MERS) olarak bilinen salgınlarla insanlarda hayatı tehdit eden zoonotik (hayvanlardan insana geçen) hastalıklara neden olan Korona virüslerin insanlara geçiş yolları halen araştırılmaktadır. Şimdiki bulgulara göre tüm insan korona virüsleri hayvan kaynaklıdır. Daha önceki SARS ve MERS salgınlarında kanatlılar ve develer suçlanırken halihazırdaki  COVİD-19 salgını için bir ara konak saptaması yapılmamıştır. Bununla birlikte MERS-CoV genomik dizilişinin henüz tam olarak belirlenememesi  bu kabul edilen ara konak hayvan senaryolarının kesinleşmesini engellemektedir Dünya et tüketiminin büyük bir payını oluşturan domuz ve ürünleri bu konuda konak veya ara konak olabilir mi?  2018 yılında yayınlanan bir çalışmada domuz korona virüslerinin insanda hastalık yapabileceği bildirilmektedir. Şu anda yaşadığımız COVİD-19 korona virüs salgınını büyük bir vizyonla tahmin eden yazarlara göre son zamanlarda keşfedilen bir Korona virüs insanlarda büyük salgınların nedeni olarak ortaya çıkabilecekti. Domuzda görülen ve şiddetli pnomoni ile ölümle sonuçlanan ağır  korona virüs enfeksiyonlarında solunum yoluna ilaveten oral yol ve tonsilla palatina ile sistemik geçişin söz konusu olduğu bildirilmiştir.  Küresel çiftlik hayvanları içinde domuz sektörü, hayvan proteini üretimi için önemli bir anahtar role sahiptir. Dünya et tüketiminin %36’sını domuz ve ürünleri oluşturmaktadır ve dünya domuz üretiminin %49’unu elinde tutan Çin’deki çiftlik hayvanı sistemlerinin biyo güvenilirliğinin düşük seviyesi genel olarak bilinmektedir.  Reuters Haber Ajansı’nın hazırladığı bir raporda Aralık 2019’da Çin’de ortaya çıkan ve şu sıralar küresel çapta bir milyon insanı ölüme sürükleyen CoVİD-19 hastalığı öncesinde Çin’de milyonlarca domuzun ölümüyle sonuçlanan bir epidemi yaşandığı ortaya konmuştur. Rapora göre 2018 Ağustos’unda başlayıp geçen 19 ay süresince bir DNA virüsünün neden olduğu Afrika Domuz Ateşi salgını Çin’deki domuz üreticilerini büyük ölçüde etkilemişti ve yaklaşık 440 milyonluk domuz sürüsünün yarısından fazlası kaybedilmişti. Makalede domuza bağlı bu hastalıkların geçiş yolları anlatılmış ve insan, market, restoran, alt yapı ve kedi/köpek gibi evcil (pet) hayvanların gıdalarına kadar fomit ilişkileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Canlı hayvan dışında bu hastalıklar domuzdan yapılan her tür üründen, gübre, meni, embryo ve deri gibi her ürününden geçebilmektedir. ABD’nin ithal ettiği domuz içerikli bazı ürünlerde hatta gıda ve ilaçlarda bu virüslerin yaşamını sürdürebildiği bilinmektedir: Soya fasülyesi, kanatlılar başta hayvanların protein ve vitamin takviyesinde kullanılan lizin hidroklorit ile kolinklorit, vitamin D ve domuz sosisi. Sonuç olarak küresel anlamda insanlarda ve domuzlarda simültane korona enfeksiyonları yaşandığı anlaşılmaktadır. Bunları birbirinden bağımsız olarak düşünmemek gerekir. Şu anda yaşanan koronavirüs salgınını kontrol açısından enfekte domuzlardan üretilen her tür gıda ve malzemenin nakilleriyle birlikte kontrol altına alınması son derece önemlidir. Bunlara evcil hayvanlar için üretilen beslenme katkıları ve mamaları da dahildir. Enfeksiyonun oral/enteral yolla (fekal/oral) geçişinin göz önüne alınması gerekmektedir.